شهود مثنوی معنوی

دیدار'>دیدار معنوی مثنوی'>مثنویدیدار مثنوی در دژ هوش ربا (12)(بخش دوازدهم )صورت و معنی (از بیت 3727 به بعد)این ز حد ، و اندازه ها باشد برون داعی ِ* فعل از خیال ِ گونه گون 29بی نهایت کیش ها و پیشه ها جمله ظِلّ ِ *صورت ِ اندیشه ها 30ــ بر لب ِ بام ایستاده قوم، خَوشهر یکی را بر زمین بین سایه اش 31صورت ِ فکر است بر بام ِ مَشید* و آن عمل چون سایه بر ارکان پدید 32فعل بر ارکان و، فکرت  مُکتَتَم *لیک در تاثیر و  وُصلت؛* دو به هم ــ 33(تفسیر اجمالی ابیات)بیت29 : *داعی؛ خواننده و ندا کننده به انجام عملی، انگیزهصوری که خداوند در ضمیر آدم می نگارد، تا او را به انجام افعالِ متناسب با آنها بکشاند،بی نهایت اند.بیت 30 : ظلّ؛ سایه و پرتو. [ در ادب کهن با هر دو معنی آمده، و مجازا به معنی حمایت است]همۀ رفتار و روش ها و مشاغل، تحت حمایت و پرتو ِ صورت ِ اندیشه های درونی ماست .[بنابراین بافراست می توان درون هرکسی را از اعمال ِ بیرونی اش باز شناخت.]ابیات 31 و 32: *بام؛سقف خانه از سوی بیرون ـ مشید،بلند افراشتهمولانا برای تفهیم منظورش مثالی شبیه تمثیل غار افلاطونی می آورد که میزان ِ آشنایی وی را با مقولات فلسفی زمان او نشان می دهد: تو گویی مردمی بر پشت بامی دور از چشم رهگذرانی که در کف خیابان به آمد و رفت مشغولتد، دور یکدیگر جمعند .آنان بر اثرخوشی در جنب و جوشند و سایه هاشان روی  زمینافتاده است. [ مردم تنها سایه ها را می بینند]صور حاصله از اندیشه ها مانند همان گروه ست و آن بام بلند افراشته،لوح ِ ضمیر ِ آدمی. اما سایۀ اعمال آنهاست که بر در و دیوار تن، و دنیای مجازی جلوه می کند. [در تمثیل غار& شهود مثنوی معنوی...

دیدار'>دیدار معنوی مثنوی'>مثنوی دیدار مثنوی در دژ هوش ربا (13)(بخش سیزدهم)صورت و معنی آن سوم، کاهل ترین ِ هر سه بودصورت و معنی ،بکلّی او ربود ... مقدمتا عرض کنم بیت بالا تنها شرحی ست که مولانا در پایان حکایت دژهوش ربا دربارۀ کار و کردار برادرکوچکین می آورد . بعضی از دوستان با من تماس گرفتند و پیشنهاد کردند تفسیر پیچاپیچ و درور و درازمقولۀ "صورت و معنی" را کنار نهاده، به ادامۀ حکایت بپردازم تا از جذابیت آن کاسته نشود.پاسخ من بهاین دوستان در بیت ِ یاد شده آمده است . برای مولانا وجوه "صورت و معنی" چنان مهمند که با اطمیناناز پیش زمینۀ ذهنی خواننده،شرح ماجرای برادر سوم را در همین یک بیت خلاصه کرده است . این که بعضی شارحان مثنوی، حکایت را نا تمام تصور کرده اند، شاید همین کم توجهی آنان به"صورت و معنی" باشد.در هر حال تقاضای من از خوانندگان تنگ حوصله صبر بیشتر است تا در دو شمارۀ دیگر، این مقولهبه نتایج باریک و ژرف خود برسد . باری، در بخش پیشین سخن به آنجا رسید که صور ِ پدید آمده از معانی،یکسره در قبضۀ قدرت ایزدی هستند.در این بخش مولانا پرسشی را مطرح می کندکه : با وجود چنین حقیقتی، تکلیف صور فکری عصیانگرانهچه می شود؟ آیا بذر افکار مخالف را هم خداوند در کشتزار ِضمیرِ عاصیان کاشته است ؟این صور چون بندۀ بی صورت اندپس چرا در نفی ِ صاحب نعمت اند؟ 39این صور دارد ز بی صورت وجودچیست پس بر موجد  ِ خویشش جُحود*؟40خود از او یابد ظهور انکار ِ اونیست غیر ِ عکس* ، خود این کارِ او 41صورت ِ دیوار و سقف ِ هر مکانسایۀ* اندیشۀ معمار دان 42گرچه خود اندر محلِّ اِفتکار* نیست سنگ و چوب و خشتی آشکار شهود مثنوی معنوی...

دیدار'>دیدار معنوی مثنوی'>مثنوی دیدار مثنوی در دژ هوش ربا (14)صورت ومعنی آن خیالاتی که دام اولیاستعکس ِ مه رویان ِ بستان ِ خداست ...پیش از این در آغاز ِ معرفی داستان دژ هوش ربا گفتیم که میان نخستین و آخرین حکایت  مثنوی نوعیهمبستگی معنوی برقرار است . بیت بالا از حکایت شاه وکنیزک در دفتر اول است که در آن به اجمال ازدام گستردن اولیاء حق، در صید دل ِ سالکان ِ نظر کرده پرده برداشته می شود .اکنون در ابیات زیرین از حکایت دژ هوش ربا، به سرچشمۀ این کرامات اولیا حق پرداخته می شود . از بیت 3742 به بعد:فاعل ِ مطلق، یقین بی صورت است صورت اندر دست ِ او، چون آلت است 44گه گه آن بی صورت از کَتم ِ عدم*مر صوَر را، رو نماید از کَرَم 45تا مددگیرد از او هر صورتی از کمال و از جمال و قدرتی 46باز بی صورت چو پنهان کرد روآمدند از بهر ِ کَدّ* در رنگ و بو 47صورتی از صورت ِ دیگر کمال،گر بجوید، باشد آن عین ِ ضَلال 48پس چه عرضه می کنی ای بی گُهر!*احتیاج ِ خود، به محتاجی دگر؟ 49چون صُوَر بنده ست، بر یزدان مگو !ظن مبر صورت، به تشبیهش مجو ! 50در  تضرّع جوی و در اِفنای ِ خویشکز تفکّر، جز صور ناید به پیش 51(تفسیر اجمالی ابیات )بیت44 : فاعل مطلقی که انواع صور مادّی و موجودات ِ مجرد از مادّه را پدید آورده است، بدون شک ازداشتن هر شکل و عنصری پاک و مبرّاست .وی به واسطۀ آن صور، حکم نهایی خویش را در هر دوجهانغیب و شهادت، ــ معنوی و مادی ــ پیش می راند. [تعیّنات را پدید آورده است اما خود، بی تعیّن ست.]یاد آوری مهمی در اینجا لازم است؛مولانا از "فاعل مطلق" سخن می گوید. بسیاری از فلاسفۀ آ شهود مثنوی معنوی...